Küresel dönüşümün eşiğinde: Rusya'nın statü arayışı ve yansımaları

2010'ların ortasından itibaren uluslararası sistemde biriken yapısal sorunlar, Arap ayaklanmaları ve Rusya-Ukrayna Savaşı sonucunda büyük güç rekabetini hızlandıran kırılmalara dönüştü. Bu süreçte, ABD'nin transatlantik liderlik iddialarından geri adım atması, Avrupa içinde stratejik yönelim farklarının derinleşmesi ve farklı aktörlerin sistem içindeki konumlarına dair artan iddiaları, istikrar üretme kapasitesi sınırlı bir küresel düzlem ortaya çıkardı. Bu ortamda Rusya'nın dış politika saiklerinin anlaşılması, özellikle Trump yönetimi döneminde ABD'nin liberal düzeni sahiplenme iradesindeki gerilemeyle birlikte, küresel sistemde etkili aktörlerin konum ve kapasitelerinin analiz edilmesi açısından daha da önem kazandı.

Bu çerçevede, Rusya'nın dış politikasını statü arayışı ekseninde değerlendirmek hem Moskova'nın hedef ve eylemlerini hem de sistemdeki konumunu anlamak açısından açıklayıcı bir çerçeve sunuyor. Soğuk savaş sonrasında süper güç statüsünü yitiren Rusya'nın amacı, yalnızca güvenlik tehditlerini bertaraf etmek değil, çok kutuplu bir düzende kalıcı, tanınan ve meşru bir güç konumuna ulaşmaktır. Bu doğrultuda izlenen dış politika, konvansiyonel askeri kapasiteden hibrit araçlara, enerji stratejisinden medya ve enformasyon ağlarına kadar uzanan çok yönlü bir faaliyet alanına sahiptir.

- RUSYA'NIN DIŞ POLİTİKASINDA STATÜ ARAYIŞI: ARAÇLAR, YÖNELİMLER, SINIRLILIKLAR

2022'de başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, Rus dış politikasının uzun süredir biriktirdiği stratejik yönelimleri sahaya taşıdığı bir kırılma noktası oldu. Ancak bu yönelim, yalnızca güvenlik temelli bir tepki değil, daha derinlikli ve çok boyutlu bir statü arayışının ürünüdür. Moskova, yalnızca askeri güvenlik çerçevesinde değil, uluslararası düzende tanınan, başta ABD olmak üzere sistemin kilit aktörleri tarafından eşit düzeyde muhatap alınan bir aktör olma hedefiyle hareket etmektedir. Bu hedef, Rus dış politikasının temel belirleyeni haline gelmiştir.

Rusya'nın bu statü arayışı 3 temel düzlemde yürütülmektedir. İlk olarak, askeri kapasite klasik güç projeksiyonunun ötesinde yeniden işlevsel hale getirilmiştir. Konvansiyonel askeri gücüyle Ukrayna sahasında belirli kazanımlar elde eden Rusya, aynı zamanda vekil aktör kullanımı, siber kapasite, özel askeri şirketler ve bilgi operasyonları gibi hibrit savaş tekniklerini Afrika'dan Orta Doğu'ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada dış politika araç setine dahil etmiştir. Rusya'nın Ukrayna odaklı bu atılımının sahada getirdiği de facto sonuçlara rağmen Rusya'nın kazanımlarını kabul ettirme ve bu kazanımları bölgesel ve küresel sistemik dinamikler çerçevesinde değerlendirme noktasında nakıs kaldığı gözlenmektedir.

İkinci olarak, enerji ve ticaret üzerinden şekillenen politik-ekonomik stratejiler ön plana çıkmaktadır. Rusya-Ukrayna Savaşı sonrasında Avrupa ile ilişkilerinin gerilmesiyle Rusya, enerji ihracatını Batı'dan uzaklaştırarak küresel ekonomik ağırlığın kaydığı Asya'ya yönlendirmiştir. Bu yönelim, yaptırımlar altındaki Rusya'ya alternatif bir alan açmakta, çok kutuplu sistem oluşturma çabalarıyla da örtüşmektedir. Ancak kısa vadeli rahatlama sağlayan bu strateji, orta vadede Çin'e bağımlılığı artırmakta ve Rusya'nın stratejik özerkliğini sınırlamaktadır. Alternatif ödeme sistemleri, yerel para birimiyle ticaret ve bölgesel ekonomik işbirlikleri henüz küresel ölçekte etkili bir dönüşüm sağlayamamıştır.

Üçüncü düzlem ise normatif anlatı üretimi ve kültürel araçlara dayanmaktadır. Rusya, Batı merkezli liberal uluslararası düzenin değer temelli iddialarına karşı çok kutupluluğu merkeze alan alternatif bir söylem inşa etmeye çalışmaktadır. Bu söylem, özellikle Küresel Güney'de antiemperyal duyarlılıkları hedef alarak Rusya'yı Batı karşısında yalnızca bir rakip değil, düzen içi dengeleyici bir aktör olarak konumlandırmaktadır. Ancak bu söylem, henüz küresel ölçekte kurumsallaşmış, meşruiyeti yüksek bir alternatif oluşturmaktan uzaktır.

Dolayısıyla Rusya'nın stratejik yönelimi Trump Yönetimi'nin iş başına gelmesiyle bir fırsat penceresi yakalasa da birçok açıdan kısıtlanmaktadır. Askeri kapasitenin sürdürülebilirliği, ekonomik kırılganlıklar, siyasi elitin aşırı merkeziyetçiliği ve toplumsal meşruiyet sorunları, Rusya'nın küresel statü iddiasını yapısal olarak sınırlandırmaktadır. Bu nedenle Rus dış politikasının genişleyen ama derinleşmekte zorlanan, fırsatları değerlendiren ama istikrarlı sonuç üretmekte zorlanan bir çizgide seyrettiği söylenebilir.

- İKİNCİ TRUMP DÖNEMİ: ÇÖZÜLEN İTTİFAKLAR, AÇILAN ALANLAR

Yeniden 2025'te ABD Başkanı seçilen Donald Trump, çok taraflılığa ve normatif dış politika ilkelerine karşı eleştirel yaklaşımını daha sistematik ve açık bir çizgiye taşımıştır. ABD'nin uluslararası kurumlara ilgisizliği, transatlantik güvenlik mimarisinden uzaklaşması ve Avrupa'daki müttefikleriyle yaşadığı uyumsuzluklar, yalnızca Washington'un küresel pozisyonunu değil, Batı ittifakının bütünlüğünü de zayıflatmıştır. Bu yeni ortam, uluslararası sistemin merkezindeki aktörlerin daha parçalı ve bölgesel düzeyde hareket ettiği bir dönemin kapılarını aralamıştır.

Bu süreç, Batılı kurumlar tarafından güçleri ve etkileri nispetinde kabul görmeyen Çin, İran, Hindistan, Rusya ve Türkiye gibi aktörlerin uluslararası sistemde etkilerini artırabilecekleri bir zemin oluşturmuştur. Özellikle Trump yönetiminin "bitmeyen savaşları bitirme" söylemi doğrultusunda Ukrayna'ya yönelik askeri ve istihbari desteği kesmesi, Moskova ile doğrudan müzakere süreçlerini başlatması ve Kiev'i bu sürecin dışında tutması, ABD'nin pozisyonunda normatif bir kırılma anlamına gelmiştir. NATO genişlemesine karşı çıkılması ve Birleşmiş Milletlerde (BM) Rusya'yı eleştiren karar tasarısına karşı oy kullanılması bu değişimin çarpıcı örnekleridir.